Ngã chia làm 2: bản ngã (vọng tâm) và chơn ngã (chơn tâm).
Quán chiếu nội tâm, tìm Bản Tâm,
Vọng Tâm mà biến, hiện Chân Tâm.
Chân Tâm rạng rỡ, thông Tam Giới,
Thiên ma ngoại đạo chẳng dám xâm
Muốn trường sinh, phải tìm cho được Chân Tâm.
Muốn tu Trường sinh, phải biết gốc của sở sinh. Muốn cầu bất tử, phải biết thế nào là con người bất tử.
Cho nên nói: Có biết được Bất tử nhân, mới có thể trở nên Bất tử.
Con người bất tử ấy, Đạo gia kêu là «Thiết Hán», Phật Gia gọi là «Kim Cương». Tức là Chân Tâm, bản lai diệu giác của con người. Tâm này vốn Linh minh bất muội, Thường tri, thường minh, về Thể, vốn dĩ không sinh, không diệt, về Tướng, vốn vô khứ, vô lai. Không biết có tự bao giờ, trước đất trời nó đã có. Không biết nó kết cuộc ra sao, sau đất trời nó vẫn còn. Cao thì vô thượng, rộng thì vô cùng, thẳm sâu vô đáy. Trời đất chở che là nhờ nó, nhật nguyệt sáng soi là do nó, hư không nhờ nò mà rộng rãi, bao la, vạn loài nhờ nó mà biến hoá.
Tam giáo Thánh Nhân tu Đạo là tu cái đó, thành Tiên, thành Phật là do đó, mang lông, đội sừng cũng do đó.
Thánh phàm hai nẻo, do nó (Tâm đó) phân ra. Xuất sinh tử cũng do nó, lên Niết Bàn cũng chỉ có Phép này (phép tu tâm này). Vạn vật trong thế gian đều bị vô thường thôn tính. Duy có cái đó không sinh, không diệt, duy cái tâm đó không có gì trói buộc nổi, nó vô hình tướng, nên không gì thấy được. Nó đoan đoan, chính chính, đình đình, đáng đáng, rất đâu ra đấy, nhưng con người không hiểu được Bản Lai của nó.
Chân tâm và Vọng Tâm:
Tại sao không giác ngộ? Tại vì có vọng tâm. Vọng tâm là gì?
Chúng sinh từ vô thuỷ dĩ lai, không biết Chân Tâm, chẳng tự hiểu biết, nên bị luân chuyển, uổng nhập các nẻo luân hồi
Đầu hết Chân Tâm thời vô vọng, tính trí bản minh. Nguyên tinh thời thanh tịnh thâm diệu, nhưng vì vọng tâm đột khởi, nên Chân Tâm bị mờ tối, Nguyên tinh cũng mất bản chất, bị trần ai làm dơ nhớp, và cái Biết phát sinh. Cho nên chuyển Tri Giác thành Thức. Vọng tâm trong ta chính là Thức vậy.
Tâm vốn vô tri, nhờ Thức mới biết, Tính vốn vô sinh, nhờ Thức mới sinh. Chủng tử sinh thân này, do đó phát sinh. Nhân đó sinh ra các loại hoa ô nhiễm, và tất nhiên sẽ sinh ra các quả luân hồi sinh tử.
Thức Thần là Vọng Tâm, là Căn Nguyên sinh tử
Ngày nay, người ta nhận lầm rằng trong tâm ta có một vật chiêu chiêu Linh Linh, hồn nhiên cùng vật đồng thể, nên gọi nó là Nguyên Thần. Có biết đâu đó chỉ là Thức Thần sinh sinh tử tử, chỉ là chủng tử kiếp kiếp luân hồi.
Cho nên Cảnh Sầm nói:
Học Đạo chi nhân bất ngộ chân,
學 道 之 人 不 悟 真,
Chỉ vị tùng tiền nhận Thức Thần.
只 為 從 前 認 識 神 .
Vô lượng kiếp lai sinh tử bản,
無 量 劫 來 生死本,
Si nhân hoán tác bản lai nhân.
痴 人 喚 作 本 來 人 .
Người nay, học Đạo chẳng biết Chân,
Chỉ vị xưa nay nhận Thức Thần.
Thức thần vốn dĩ sinh tử bản,
Người khờ tưởng ấy Bản Lai Nhân.
Than ôi! người đời nhận tớ làm chủ, nhận giặc làm con (nhận ngọn làm gốc) mà chẳng hay. Cho nên đức Thế Tôn mới dạy: Tiên đoạn vô thuỷ luân hồi căn bản 先 斷 無 始 輪 回 根 本 (Trước hết phải chặt đứt căn bản Luân Hồi). Căn này đã chặt, thì các Thức lấy đâu mà nương. Và ta sẽ phục hồi được Bản Thể nguyên sơ thường minh của chúng ta.
Nhưng Đại Đạo mênh mang, mù mịt, biết làm sao mà đi vào? Muốn cho áo xống tề chỉnh, phải xốc lại cổ áo, muốn cho lưới cá tề chỉnh, phải xem lại giường mối lưới.
Xưa Doãn Chân Nhân dạy ta con đường tu đạo chân chính, đó là phải bắt đầu cho hay, cho đẹp. Nếu đầu mà tinh khiết, thì Thiên Lý sẽ hiện tiền, Thức niệm không thể ô nhiễm được. Ví như, khi mặt trời sáng láng từng không, thì quỉ ma đều tuyệt tích.
Phật giáo nói:
Phật tại Linh Sơn mạc viễn cầu,
佛 在 靈 山 莫 遠 求,
Linh Sơn chỉ tại nhữ tâm đầu.
靈 山 只 在 汝 心 頭 .
Nhân nhân hữu cá Linh Sơn tháp,
人 人 有 個 靈 山 塔,
Hảo hướng Linh Sơn tháp hạ tu.
好 向 靈 山 塔 下 修 .
Phật tại Linh Sơn, khỏi tìm đâu,
Linh Sơn ở tại nhữ Tâm Đầu,
Ai ai cũng có Linh Sơn tháp,
Hãy hướng Linh Sơn tháp mà tu.
Đó là luận cho biết Linh Sơn Tháp ở đâu.
Giao triệt dung dung, nên gọi là Pháp Giới (tức vũ trụ hiện tượng giới).
Tịch tĩnh, thường lạc nên gọi Niết Bàn.
Không ô trọc, không tẩu lậu nên gọi Thanh Tịnh.
Chân thật bất biến nên gọi là Chân Như.
Không lỗi lầm, không sai quấy nên gọi Phật Tính Giúp lành, lánh dữ nên gọi Tổng Trì.
Ẩn phú, hàm nhiếp (thu tàng mọi sự) nên gọi Như Lai Tạng.
Siêu việt, huyền bí nên gọi Mật Nghiêm Quốc (Tịnh Thổ của Đức Đại Nhật Như Lai), Gồm thâu mọi đức, chỉ điểm quần mê, một mình chiếu sáng, nên gọi Viên giác. Kỳ thật, chỉ là một khiếu. Đi ngược nó sẽ là phàm phu, thuận theo nó làTiên Thánh. Không biết nó sẽ bị Sinh Tử, Luân Hồi; hiểu biết nó, Luân Hồi sẽ dứt.
Tóm lại trên trời dưới đất, cái khiến cho chúng sanh xoay mãi trong vòng sanh tử hoặc thoát khỏi luân hồi là do duy nhất chỉ có cái tâm (ngã) này mà thôi.
...
[ Vọng ngã cũng thường thay đổi vì duyên theo sáu trần. Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý đòi hỏi chúng ta phải cung phụng đầy đủ, sắc là thức ăn của mắt, âm thanh là thức ăn của tai, mùi là thức ăn của mũi, vị là thức ăn của lưỡi…Chạy đi tìm bóng sắc để thỏa mãn đôi mắt, tìm âm thanh trầm bổng để thỏa mãn đôi tai, mùi thơm tho để thỏa mãn mũi, vị cay đắng hay ngọt ngào để thỏa mãn lưỡi… Ý phân biệt thứ nầy đẹp thứ kia xấu, món nầy ngon, món kia dở. Phân biệt rồi đi đến chọn lựa, ham muốn, chiếm hữu, không được như ý thì sanh ra phiền não, khiến con người lanh quanh trong vòng sanh tử luân hồi.
Chơn ngã còn gọi là chơn tâm và còn nhiều tên khác, tùy theo kinh:
Phật dạy trong Bồ Tát Giới gọi là Tâm Địa, vì hay phát sanh muôn việc thiện.
Kinh Bát Nhã gọi là Bồ Đề, vì lấy giác làm thể.
Kinh Hoa Nghiêm gọi là Pháp Giới, vì giao triệt và dung nhiếp.
Kinh Kim Cang gọi là Như Lai, vì không từ đâu đến.
Kinh Bát Nhã gọi là Niết Bàn, vì là chỗ qui hướng của chư Thánh.
Kinh Kim Quang Minh gọi là Như Như, vì chơn thường bất biến.
Kinh tịnh danh gọi là Pháp Thân, vì là chỗ nương của báo thân và hóa thân.
Luận khởi tín gọi là Chơn Như, vì chẳng sanh chẳng diệt.
Kinh Niết Bàn gọi là Phật Tánh, vì là bản thể của ba thân.
Kinh Viên Giác gọi là Tổng Trì, vì mọi công đức từ đó mà lưu xuất.
Kinh Thắng Mang gọi là Như Lai Tạng, vì ẩn phú va hàm nhiếp.
Kinh Liễu Nghĩa gọi là Viên Giác, vì hay chiếu phá mờ tối ».
Ai cũng có chơn ngã, tức là có Phật tánh, nhưng từ trước đến nay, bị vô minh, phiền não che khuất, cho nên không thấy được.
Chơn ngã có đủ bốn đức thường, lạc, ngã, tịnh. Tinh tấn tu hành sẽ được sáng suốt, giác ngộ hoàn toàn, chơn ngã hay Phật tánh hiển lộ, tức là thành Phật.]
